ગુજરાતનું ટાઈટેનિક - ‘વીજળી’

હાજી કાસમની 'વીજળી'

                  જહાજ ડૂબ્યું આ સાથે જ. બસ, એક જ નામ યાદ આવે – ‘ટાઈટેનિક’.

તમને યાદ છે ‘ટાઈટેનિક’ની ભયાનક દાસ્તાન.

તમને યાદ છે અંધારી રાતની કારમી ચીસો.

પણ ગુજરાતના દરિયામાં પણ ધરબાઈ ગઈ છે આવી જ કારમી ચીસો.

ગુજરાતના દરિયામાં પણ ડૂબી ગઈ છે કેટલીક કિકિયારીઓ.

દરિયાના ઘુઘવતા મોજાની ભીતરમાં ગરકાવ થઈ ગયું છે આક્રંદ. 

તમને વિસરાઈ ગઈ છે ગુજરાતની મોટી જહાજ દુર્ઘટના.

જેમાં 1300થી વધારે જીવ દરિયામાં થયા હતા ગરક.

અને સર્જાઈ ગુજરાતના ટાઈટેનિકની ઘટના.

આઠમી નવેમ્બર, 1888ના રોજ ઘટી હતી એ દુર્ઘટના.

પોરબંદરના દરિયાકાંઠે જહાજ ખેડાણ માટે ઊભું હતું.

નામ હતું 'વીજળી'.

'વીજળી'નો માલિક હાજી કાસમ

સ્ટીમ શીપ એસએસ વેટરેના. જેનો માલિક હતો
હાજી કાસમ.

હાજી કાસમે તેના જહાજને નામ આપ્યું હતું ‘વીજળી’.

‘વીજળી’ એટલે હાજી કાસમનું નવ્વાણુમું જહાજ.

‘વીજળી’ ખેડવા જઈ રહી હતી તેની અગિયારમી દરિયાઈ સફર.

‘વીજળી’ નીકળી હતી માંડવીથી, ત્યાંથી દ્વારકા જઈ પહોંચી હતી પોરબંદર. પોરબંદરથી માંગરોળ, વેરાવળ, મહુવા, ભાવનગર થઈ જહાજ પહોંચવાનું હતું તેની મંઝિલ સુધી, એટલે કે મુંબઈ સુધી.

આ જહાજમાં સવાર હતા તેર તેર વરરાજા, વાણીયા, શાહુકાર વેપારીઓ, કેટલાંક અંગ્રેજો અને મુંબઈ પરિક્ષા આપવા જનારાં વિદ્યાર્થીઓ.

‘વીજળી’એ પોરબંદર છોડ્યું ને ખબર નહી કેમ પણ દરિયાએ બદલ્યો મિજાજ.

દરિયો ઊંચા ઊંચા મોજાઓથી ડરાવવા લાગ્યો.

તોયે પાણીના વમળ વચ્ચે બાથ ભીડતી ‘વીજળી’ આગળ ધપવા લાગી.

મધદરિયે બાથ ભીડતી 'વીજળી'

મધદરિયાની ‘વીજળી’એ બાથ ભીડી આકાશી વીજળી સામે.

સલામતીની દુઆ પ્રાર્થના થવા લાગી.

સૌને બચાવી લેવા હાજી કાસમે મન મક્કમ કરી ‘વીજળી’ને વેગ આપ્યો.

પણ દરિયાદેવે અને યમદુતે જાણે સાંઠગાંઠ કરી હોય એમ હાજી કાસમનું કંઈ ન ચાલ્યું, ને ‘વીજળી’ વેરણ થઈ.

1300 લોકો સહીતની વીજળી દરિયામાં ગરક થઈ ગઈ.

વેરણ થયેલી ‘વીજળી’માં તેર તેર વરરાજા ને તેર તેર જાનુંના જાનૈયા પણ હોમાઈ ગયા.

દરિયા દાવન થયો તો તેર તેર નવોઢા કાયમ માટે મનના માણીગરની વાટ જોતી રહી ગઈ.

લાખ લાખ પ્રયત્નો છતાં હાજી કાસમની ‘વીજળી’ વેરણ થઈ ને જ રહી.

‘વીજળી’ ન માત્ર દરિયામાં વેરણ થઈ.

પણ હવે તો લોકગીતો અને અમુક લોકો સિવાયના સૌના સંભારણાના દરિયામાં પણ ‘વીજળી’ વેરણ થઈ ચૂકી છે.

છતાંયે દરિયાના પેટાળમાંથી કયાંક એ ‘વીજળી’ કહી રહી હશે.

ભલે વિસરાઈ ગઈ વાત, તોય હું છું ગુજરાત.

સૌજન્ય : કાસમ, તારી વીજળી
“રઢિયાળી રાત ” સંપાદક—ઝવેરચંદ મેઘાણી
બ્રૂહદ આવ્રૂત્તિ 1997, પાનું ક્રમાંક 280 થી 282 

હાજી કાસમ, તારી વીજળી રે મધદરિયે વેરણ થઇ!
શેઠ કાસમ, તારી વીજળી રે સમદરિયે વેરણ થઇ!
ભુજ અંજારની જાનું રે જૂતી
જાય છે મુંબઇ શે’ર.—કાસમ, તારી0
દેશપરદેશી માનવી આવ્યાં,
જાય છે મુંબઇ શે’ર.—કાસમ, તારી0
દશબજે તો ટિકટું લીધીજાય છે મુંબઇ શે’ર.—કાસમ, તારી0
તેર તેર જાનું સામટી જૂતી
બેઠા કેસરિયા વર.—કાસમ, તારી0
ચૌદ વીશુંમાંય શેઠિયા બેઠા
છોકરાંનો નૈ પાર.—કાસમ, તારી0
અગિયાર બજે આગબોટ હાંકી
જાય છે મુંબઇ શે’ર.—કાસમ, તારી0
બાર બજે તો બરોબર ચડિયાં
જાયછે મુંબઇ શે’ર.—કાસમ, તારી0
ઓતર દખણના વાયરા વાયા
વાયરે ડોલ્યાં વા’ણ.—કાસમ, તારી0
મોટા સાહેબની આગબોટું મળિયું
વીજને પાછી વાળ્ય.—કાસમ, તારી0
જહાજ તું તારું પાછું વાળ્યે
રોગ તડાકો થાય.—કાસમ,તારી0
પાછી વાળું, મારી ભોમકા લાજે. !
અલ્લા માથે એમાન. –કાસમ, તારી0
આગ ઓલાણી ને કોયલા ખૂટ્યા.
વીજને પાછી વાળ્ય.—કાસમ, તારી0
મધદરિયામાં મામલા મચે
વીજળી વેરણ થાય.—કાસમ, તારી0
ચહ(1)માં માંડીને માલમી જોવે
પાણીનો ના’વે પાર.—કાસમ, તારી0
કાચને કુંપે કાગદ લખે(2)
મોકલે મુંબઇ શે’ર—કાસમ, તારી0
હિન્દુ મુસલમીન માનતા માને
પાંચમે ભાગે રાજ.—કાસમ, તારી0
પાંચ લેતાં તું પાંચસે લેજે
સારું જમાડું શે’ર.—કાસમ, તારી0
ફટ ભૂંડી તું વીજળી! મારાં
તેરસો માણસ જાય.—કાસમ, તારી0
વીજળી કે મારો વાંક્ક નૈ, વીરા
લખિયલ છઠ્ઠીના લેખ..—કાસમ, તારી0
તેરસો માણસ સામટાં બૂડ્યાં
બૂડ્યા કેસરિયા વર.—કાસમ. તારી0
ચૂડી એ કોઠે દીવા જલે ને
જુએ જાનું કેરી વાટ.—કાસમ. તારી0
મુંબઇ શે’રમાં માંડવા નાખેલ
ખોબલે વેં’ચાય ખાંડ.—કાસમ, તારી0
ઢોલ ત્રંબાળુ ધ્રુસકે વાગે
જુએ જાનુંની વાટ.—કાસમ, તારી0
સોળસેં કન્યા ડુંગરે ચડી
જુએ જાનુંની વાટ.—કાસમ, તારી0
દેશદેશથી તાર વછૂટ્યા
વીજળી બૂડી જાય.—કાસમ, તારી0
વાણિયો વાંચે ને ભાટિયા વાંચે
ઘર ઘર રોણાં થાય.—કાસમ, તારી0
પીઠી ભરી તો લાડડી રુએ
માંડવે ઊઠી આગ.—કાસમ, તારી0
સગું રુએ એનું સાગવી રુએ
બેની રુએ બાર માસ.—કાસમ, તારી0
મોટાસાહેબે(3) આગબોટું હાંકી
પાણીનો ના’વે પાર.—કાસમ, તારી0
મોટા સાહેબે તાગ જ લીધા
પાણીનો ના’વે પાર. –કાસમ, તારી0
સાબ મઢ્યમ બે દરિયો ડોળે
પાણીનો ના’વે તાગ.—કાસમ, તારી0

પોરબંદરના એડમિનિસ્ટ્રેટર લેલી સાહેબ ‘વીજળી’ની શોધે નીકળ્યા હતા.’વીજળી’ની એ ખેપમાં ફકીર મહંમદ નામે પહેલો દેશી કપ્તાન હતો. દેશી તરીકે પોતાની નામોશી ન થાય તે સારું થઇને જ એણે ‘વીજળી’ પાછી ન વાળી.